En decembro pasado cumpríronse vinte anos da reunión fundacional de Barbantia. Este anuario que tedes nas mans é o número 20. Non creo que vos estrañe que cando me puxen a escribir este limiar recordase Veinte años, unha canción que me gusta moito na voz de Silvia Pérez Cruz: Si las cosas que uno quiere / se pudieran alcanzar / tú me quisieras lo mismo / que veinte años atrás.
Si. Eu quero o mesmo a Barbantia que vinte anos atrás e creo que todos os socios fundadores senten o mesmo. Pero tamén é certo que nestes vinte anos, aínda que a miña vida cambiou pouco, o mundo cambiou moito. Máis que amor sinto unha enorme vertixe, non con eses profundos cambios (aos que me adaptei con relativa facilidade), senón con todas as implicacións que se derivan deles. Da intelixencia artificial, da biotecnoloxía, da emerxencia climática. As promesas de progreso que me traía a segunda revolución industrial cando nacín, están morrendo, e xa temos novas promesas en nome dunha segunda revolución dixital, sen termos asimilada a primeira pois veunos enriba como un maremoto.
É habitual nos profesores de Filosofía coma min buscar o contrapeso a esa homoxeneidade tecnocientifista niso que algúns chaman Letras, xa sexa a filosofía, a literatura ou a arte. Non vou negar que é unha saída necesaria. Pero estes días recordo con frecuencia un pensamento de Simone Weil que teño moi en conta desde que estudaba filosofía da ciencia: se queremos un humanismo que non supoña a alienación do ser humano debemos apoiarnos na historia da ciencia, pois é a única forma de converter a ciencia en algo humano para os alumnos, e non nun dogma que se acaba apoderando da súa vontade e mesmo da súa capacidade de análise e percepción da realidade.
Entro o primeiro día en clase e os alumnos recíbenme entusiasmados. Teñen un novo encerado dixital. Mentres me contan as marabillas que nos vai traer, asocio o seu entusiasmo coa idolatría e penso que cando rematen o seu grao non serán nin mellores nin peores alumnos do que fomos hai cincuenta anos os da miña xeración: a boa educación, tal e como eu a entendo, depende no esencial doutro tipo de factores, eses que Natalia Ginzburg chamaba grandes virtudes. E penso o marabilloso que sería que soubesen a historia dese encerado. A moi grande cantidade de erros que se tiveron que cometer. (Si, erros, habería que teimarlles, habituados a oír só o final feliz das investigacións). As múltiples circunstancias políticas, filosóficas, familiares, etcétera, etcétera... que o fixeron posible. (Si, etcétera, etcétera, habería que teimarlles, habituados a ver os científicos só con bata branca nun laboratorio). As técnicas de manipulación conscientemente planificadas que usan para facernos adictos aos produtos das multinacionais que lles pagan. (Si, técnicas de manipulación, habería que teimarlles, habituados a que lles describan a ciencia como un ente neutro). E finalmente, mentres eles me mostran como aquel taumatúrxico encerado converte a súa pésima letra en letra lexible, especulo co marabilloso que sería que a novidade que ese encerado lles trouxese fose unha concepción da educación baseada na nova tecnoloxía, nunca ben asimilada, que inventou Sócrates hai máis de dous mil cincocentos anos: aprender a pasar publicamente da soberbia do Seino todo á humildade do Só sei que non sei nada para, deseguido, construír un coñecemento lento, dialogado e sen prexuízos, guiado por mestres bos e xenerosos (e por iso represaliados tantas veces), que os leven a un coñecemento seguro que poidamos compartir co resto dos nosos conxéneres.
Porque a miña desesperanza non vén só dos avances tecnocientíficos impostos sen reflexión pública. Nin dos científicos incapaces de alzar a mirada máis alá das súas probetas. Vén tamén do mundo das Humanidades. George Orwell dicía que os intelectuais son máis propensos ao totalitarismo que a xente ordinaria. Preocupados polo enorme prestixio e o enorme éxito que están a ter as ciencias naturais e formais e as tecnoloxías en aspectos que antes eran patrimonio das Humanidades (música, literatura, fotografía, pintura), mesmo na explicación das profundidades da natureza humana, moitos intelectuais están disfrazando a súa envexa do pene científico con teorías que perden pé (moi significativamente no ámbito educativo) pois carecen do máis mínimo soporte na realidade dos datos, negando incluso que exista unha realidade obxectiva científica cando todos os días falan por teléfono coa absoluta seguridade de que ao outro lado da liña está a persoa á que se dirixen. E así como os científicos que renuncian ás Humanidades, profundando no desencantamento do mundo, só deixan como alternativa a superstición, os reflexos conspiranoicos e os libros de autoaxuda, os intelectuais que renuncian a un soporte científico, creando novas mitoloxías posmodernas, non deixan máis alternativa que os debates bizantinos sobre o prepucio de Xesús sen saber nin sequera que é un prepucio. Uns e outros coinciden inexorablemente, como comprobamos acotío nesas novas tecnoloxías que son as redes sociais, nesa ancestral tecnoloxía que percorre de novo o mundo: o populismo baseado nos máis baixos instintos.
Mentres escribo este limiar estrean en TVE un documental titulado Colón ADN. Su verdadero origen. Un catedrático de Medicina legal e un historiador chegan á conclusión de que Colón era un xudeu sefardí. Calquera persoa ben educada sabe que este tipo de estudos debe publicarse nunha revista científica sólida para que o analicen outros científicos, e sempre deben ir acompañados das probas pertinentes. Non é o caso. A pesar de que empregaron novas tecnoloxías bastante máis sofisticadas que un encerado dixital, o científico e o historiador só buscaban impacto mediático é rendemento económico. Ángel Carracedo, tamén catedrático de Medicina legal, tras ver o documental, dixo: Non me vale. Para min unha rolda de prensa ou un documental en televisión non é forma de dalo a coñecer. Creo no método científico, nun artigo que poida ser avaliado por pares con datos accesibles, sobre o que se poida aportar ou discutir. Así eu non teño opinión”. Non cabe dúbida de que Carracedo é un deses poucos humanos que asimilou a nova tecnoloxía do método socrático.
Hai vinte anos creamos Barbantia co espírito daquela mítica frase de Albert Camus: “Non camiñes detrás de min, non te guiarei; non camiñes diante de min, non te seguirei. Camiña ao meu lado e sé meu amigo”. É o que desexaba Sócrates, e o que desexa agora Carracedo, e o que pretenden todos os artigos deste anuario. Camiñar ao noso lado e falarnos como un amigo. Un amigo cheo das grandes virtudes de Natalia Ginzburg. A esixencia e os esforzos cotiás máis alá dos likes e as fotos de Instagram, a discreta xenerosidade e a discreta coraxe, o respecto á intelixencia dos demais, a obxectividade dos datos e o espírito crítico do filósofo, a frialdade da análise e o entusiasmo dun bo relato.
Como vinte anos atrás, non o desexo de ter éxito a calquera prezo, senón o desexo de ser e de saber.
No hay comentarios:
Publicar un comentario