SURREALISMO INFANTIL

 O curso pasado dei clase de Valores Éticos en 1º da ESO (alumnos de 12 anos) por primeira vez na miña vida. Foi unha experiencia moi gratificante. Cada clase é unha caixa de sorpresas. Fales do tema que fales, sempre hai algunha intervención diverxente que me desorienta. Poreivos un dos exemplos máis curiosos. Como adoito dicir que, ao principio da clase, poden suscitar dúbidas sobre calquera tema, un alumno contou que, como estaba habituado a oírlle ao pai dicir que moitas das cousas que di ou fai a nai son surrealistas, decidiu saber en Google que significaba esa palabra, e atopou unha frase que traía anotada: “O surrealismo é tan fermoso como o encontro fortuíto dun paraugas e unha máquina de coser sobre unha mesa de disección”. Podía explicarlla?

O primeiro que pensei foi que me estaba ben por incauto. Os alumnos de Bacharelato, afogados pola Selectividade e as notas de corte, non teñen cerebro máis que para contidos curriculares. Pero os de 1º da ESO non esgotaron aínda o combustible da curiosidade. Alí tiña a proba máis evidente. O segundo que me veu á cabeza foi o significado de surrealismo, escritura automática, collage e demais conceptos de Historia da Arte que se dan no Bacharelato, pero que, evidentemente, non podía utilizar cun neno de 12 anos. Con aquela frase Lautrémont quería dar a entender que a poesía e a arte son irracionais. Se acercamos dúas cousas aparentemente estrañas (canto máis estrañas mellor), sen ningunha relación, nun lugar co que tampouco teñen nada que ver, experimentamos emocións moi intensas e diversas, que non saberemos explicar. Ía dicirlle iso a aquel neno? Por suposto que non. El estaba diante dun profesor e os profesores sabemos explicar as cousas.

Menos mal que o meu cerebro se crece ante a adversidade. E a maior adversidade, negarse a recoñecer que non sabía explicarllo. “Vaiamos por partes”, díxenlle para gañar tempo, “paraugas e máquina de coser sabes o que significan, pero, disección?” “Si”, díxome”, “mireino no dicionario: cortar os órganos dun cadáver, por exemplo, para poder analizalos”. “Ben”, continuei, “pois agora imaxínate a situación. Unha mesa de disección, con todo tipo de instrumentos para cortar e analizar, e de súpeto vén andando por un estremo da mesa un paraugas e polo outro unha máquina de coser. Non se coñecen de nada, nada teñen en común, pero de súpeto están un fronte a outro. Que cres que sucedería?” Tanto eu como o alumno quedamos pensando. El, relaxado; eu, atemorizado. Non se me ocorría que podía pasar entre aquel paraugas e aquela máquina de escribir. Teoricamente debería haber un estoupido de múltiples significados poéticos na miña mente, pero o único que estaba estoupando naquel momento era a miña autoestima pedagóxica. “Unha cousa”, dixo de súpeto o alumno, “sabes se o paraugas está pechado ou aberto?” “A ti que che parece?”, díxenlle, sen saber aínda que dicir. “Que depende moito de se chove ou non chove”, respondeu con lóxica. Foi entón cando ocorreu un milagre didáctico que non esquecerei na miña vida. “Tamén podería ser que chovese e non chovese, non che parece?”, espeteille, sen pensar o que dicía, e superado polas circunstancias, ao alumno. “Non oh, non me parece”, dixo, “sería demasiado surrealista”.

X. Ricardo Losada